Tek İp Boylu Kaya Tırmanış Eğitimi

Tek İp Boylu Kaya Tırmanış Eğitimi’ne katılabilmek için TDF onaylı Yaz Temel Eğitim‘ini tamamlamış olmak, geçerli  lisans belgesi ve ilk yardımcı sertifikasına sahip olmak gerekiyor.

Eğitimin ilk günü ; Karataş Mesire alanında çam ağaçları altında teorik bilgilerin işlendiği dersle başladık. Yaz Temel Eğitimi’nde öğrenilen bilgilerin üzerine koyulan bu eğitimde;

malzeme bilgisi, amaçları, kullanım şekilleri ve yerleri anlatıldı. Mola bitimi Saat 15.00’ten sonra pratik yapılacak kayaya gidilerek tanıtılan malzemelerin kayadaki kullanım simülasyonları yapıldı.
İkinci gün; sabah 7’de eğitim alanında toplanılarak teorik bilgilerin tekrarı hızlıca yapılarak kayaya gidildi. İkişerli gruplar şeklinde lider ve artçı şeklinde buddyleşerek  ilk kaya tırmanışlarına başlandı. Kaya’da zorluk derecelerine göre birbirinden farklı 4 rota açıldı.
Üçüncü gün yine saat  7’ de toplanarak kayadaki pratiklere aralıksız -sabahtan akşama- kadar devam ettik. Üçüncü günün öğleden sonrası pratik değerlendirmelerin yapıldığı nefeslerin tutulduğu tırmanışlar gerçekleştirildi. Gün sonunda akşam 19.45 civarı kayadaki eğitimi bitirdik ve malzemeleri topladık. Mesire alanına geldikten sonra eğitim değerlendirmesi yapıldı.
Dördüncü gün yani Pazar Günü yazılı sınav için Çamlık-Hayal Kafe’de toplanıldı. Yazılı Sınavımızı olduktan sonra hep birlikte yenilen güzel bir yemekle eğitimimizi tamamladık.

Tırmanışta Kullanılan Malzemeler;

• Frendler
• Takozlar
• Sikkeler
• Ekspresler
• Perlonlar
• Karabinalar
• İpler

Takozlar, tırmanış esnasında çatlaklardan emniyet almaya yarayan, metal bir kafa ile ona bağlı ip ya da telden oluşan emniyet aletleridir.

Metal uçlar (Genelde alüminyum) kayadaki çatlaklara yerleştirilir ve buna bağlı tel ya da ipe karabin takılarak emniyet alınır. Takoz ufaldıkça ip yerine tel takılır. Çünkü takoz boyutu ile birlikte ip çapınında küçülmesi gereklidir. İnce iplerin de doğal olarak çekeri azdır. (Temel olarak 6 mm den küçük bağlantı deliği olan takozlara tel bağlanır)

Telli takozların telin sert olması nedeniyle takılması, ipli takozlara göre daha kolaydır, ancak, tırmanıcının hareketiyle de çıkabilir.

Takozlar, sikkelere nazaran çok daha hafiftirler ve çatlaklara daha kolay yerleştirilirler. çekiç kullanmayı gerektirmedikleri için doğaya çok daha az zarar verirler.

Takozlar ilk kez 1950 ve 1960’lı yıllarda İngiliz dağcılar tarafından kullanılmaya başlamıştır. Demiryolu kenarında buldukları metal parçaları toplayarak, çatlaklarda kullanmışlardır.

1972 yılında ABD’li bir dağcı olan Yvon Chouinard ilk modern takozu üretmiştir. Daha sonra da Tom Frost ile beraber 6 yüzlü Hexentric’i (Türkçede kullanılan biçimiyle Eksantrik) tasarladılar.
Takozların pek çok farklı modelleri vardır. Uca doğru genişleyen, iç bükey, altı yüzlü (Eksantirik) , üç noktalı (Trikem), Yaylı (Friends) vb. Kullanım yerleri de çatlakların yapısına göre değişir.

Tırmanış İpleri
Dağcılıkta kullanılan ipler Ana ipler ve Yardımcı ipler olmak üzere ikiye ayrılır :

Ana İpler
Dinamik İpler
Tam İp
Yarım İp
İkiz İp
Statik İpler
Yardımcı İpler
Perlon
Prusik

İp Türü Çap (mm) Ağırlık (g/m) UIAA Düşüş Standardı

Kalın Tek İpler 10.1 – 11 mm 65 – 77 g/m 10 – 17 düşüş
Normal Tek İpler 9.5 – 10 mm 60 – 64 g/m 7- 9 düşüş
İnce Tek İpler 8.9 – 9.4 mm 52 – 59 g/m 5 – 6 düşüş
Yarım İpler 8 – 9 mm 41 – 53 g/m 6 – 16 düşüş
İkiz İpler 7 – 8 mm 37 – 42 g/m 12- 19 düşüş
Statik İpler 9 – 13 mm

Dinamik İpler
Tırmanışlarda kullandığımız ipler dinamik iplerdir. Yani esneyerek dinamik yüklere (mesela tırmanıcının düşmesi) dayanmak üzere tasarlanmışlardır. Genel kullanım için geçerli olan standart %30 oranında esneyebilen iplerdir. Kullanım alanına ve görevine göre 8-11 mm çapında yaklaşık 50-60 m uzunluğundadırlar. Kullanımlarına göre tam ipler, yarım ipler ve ikiz ipler olarak ayrılırlar.

1-)Tam İpler
Tam ipler tek başlarına lider düşüşü kaldırabilecek şekilde tasarlanmışlardır. Bunlarda kalınlıklarına göre sınıflandırılırlar.

Kalın Tam İpler
Yıpranmaya ve yoğun kullanıma karşı dayanıklıdırlar. Mantosu daha kalındır, kayalarda kesilmelere karşı daha dayanıklıdırlar. Ancak, ip oldukça ağırdır ve lider tırmanırken sürtünmesi daha fazladır. Bu açıdan uzun duvar tırmanışlarında pek tercih edilmez. Daha çok kapalı tırmanış duvarları, yoğun top-rup rota kullanımları için idealdirler.

Standart Tam İpler
En yaygın kullanılan tam iplerdir. Ne çok ince ne de çok ağırlardır. Birçok emniyet aletiyle sorunsuz çalışırlar. Kısa lider tırmanışlar, geleneksel kaya tırmanışları ve alpin çıkışlarda kullanılabilirler.

İnce Tek İpler
Bu ipler iki ip taşımak istemeyen tırmanıcılar için hafifliğiyle avantajlıdırlar. Uzun ve zor boltlu rotalarda, lider tırmanıcıya binen ağırlığı düşürmede oldukça faydalıdırlar. Ancak, çabuk yıpranmalarından ve toplamda taşıyabilecekleri düşüş sayısı az olduğundan yoğun kullanım için uygun değildir. Diğer bir dezavantajı ise ince çaplarından dolayı emniyetçi eline daha fazla yük bindirmeleridir. Kullanılacak emniyet aletinin bu iplerin çapına uygun olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir.

2-)Yarım İpler
Yarım ipler, dolambaçlı uzun duvar rotaları için idealdir. Yarım İp Tekniği ile ipteki sürtünme ve düşüş anında malzemeye binen yük azaltılır. İki ip kullanıyor olmanız güvenliği arttırdığı acil durumlarda da oldukça faydalıdır. Ayrıca, yarım ipin en büyük avantajı iniş yaparken iplerin uç uca eklenmesiyle tek seferde çok daha uzun inişler yapılabilmesidir. Dezavantajı; iki yarım ipin fazladan olan ağırlığıdır. Ayrıca, iki iple emniyet almak ve lider tırmanmak görece daha zordur. Dikkat, iki yarım ipin lider tırmanışta tek ip gibi kullanılması ipteki esneme miktarını düşürecek, size ve emniyet malzemelerine daha fazla yük binmesine neden olacaktır.

3-)İkiz İpler
Bu ipler yarım iplerden daha incedirler.  Ancak tek başlarına lider düşüşü kaldıramazlar. O açıdan tırmanış sırasında her zaman iki ip birlikte kullanılmalıdır. İniş için  ipleri uç uca ekleyerek daha uzun inişler yapılabilir.

Statik İpler
Esneme özelliği olmayan (ya da kısıtlı olan %6-7) dayanıklı kalın iplerdir. Genellikle beyaz renklidirler. Tırmanış için kullanılmaz. İniş, kurtarma, ipte yapay tırmanma durumlarında tercih edilir. 200 m’ye kadar makaralar halinde bulunabilir.

Malzeme Bakımı
İpler dağ faaliyetlerinde; düşüşümüzü durduran, iniş yaparken güven veren güçlü, kuvvetli bir yol arkadaşıdır. Ama unutulmamalıdır ki bu güçlü kuvvetli ipler çok hassastırlar. İpinize iyi bakmazsanız ipinizden fazla bir şey beklemeyin!

Dağcılık ve kaya tırmanışı aktiviteleri doğası gereği aşırı sıcak, aşırı soğuk, buzlu, ıslak, nemli, tozlu, topraklı olabilir ve bunların hepsi ipin ömrünü kısaltan ipi yıpratan koşullardır. Doğayı değiştiremeyeceğimize göre bizim bu konuda önlemler almamız ve bakım onarım işlemleri yapmamız lazım. Etkinlik sırasında ve etkinlik sonrasında yapılması gereken şeyler olarak ikiye ayırabiliriz konuyu.

1-) Etkinlik sırasında sıkça kullandığımız dinamik ipler tozlandığında bu toz ve toprak partikülleri ipin mantosundan çekirdeğine doğru yol alır. Lider tırmanış mı yapıyorsunuz? Düşüş sırasında ipiniz şokunuzu emerken bir yandan da üzerine boca olmuş tozu toprağı da emer. Ve bu geri dönüşü olan bir şey değil yani o partiküller artık mantonun içindeler. Ama bu olayın olması rahatça önlenebilir bir şeydir. İp çantası veya ipin altına serilen bir mat işin rengini (ipin rengini) değiştirebilir. Ekspedisyon etkinliklerinde ip taşınırken bir poşetin içine koyulması ve kamptayken çantadan çıkarıp çadıra koymak gerekir. Yine çadırdayken ipi poşetle saklamak ve üzerine bir iki delik delmek yararlı olur. Eğer ekspedisyonlarda ip ıslaksa çadırın iç tentesinin etrafına sararak veya kendinizi feda edip ipi altınıza tek kat olarak serip yatarak kurutabilirsiniz.

2-) Etkinlik sonrasında ipin her etkinlikten sonra mutlaka havadar, güneş ışığından uzakta, ısı kaynağından uzak (kalorifer peteği dahil) bir yerde havalandırılması gerekir. Bunu yaparken ipi tamamen açarak ip üst üste gelmeyecek şekilde yan yana dizmemiz en iyi sonucu verir. Bunu bir masanın üzerinde yapabilirsiniz.

Etkinlikler haricinde ipin genel durumuna bakıldığında çok pislenmişse eğer ipi yıkamak gerekir. Bu yıkama işlemi çeşme suyuyla, hiçbir kimyasal veya bitkisel bir katkı kullanmadan yapılmalıdır. Yıkama işlemini kısaca anlatırsak eğer, ipin bir bölümü alınır ve çeşmeye tutulur sonra gerekirse yumuşak bir süngerle ip silinir, su dolu kovanın içine salınır, bu işlem böyle devam eder kovanın içinde biraz bekledikten sonra kurutmaya başlamak gerekir. Bir masaya zeminden eğim verdikten sonra ip hatları yan yana ve birbirine değmeyecek şekilde dizilir ve kurumaya bırakılır.

Bunların haricinde ipi kullanmadan önce mutlaka kontrol ediniz. Sık kullanılan kontrol yöntemi şudur ki; ipi 3-5 cm çapında bir yarım halka oluşturarak parmaklarla ipte ki kırılmaları fark etmeye çalışmak şeklindedir.

Sikkeler
Tırmanış esnasında, kaya üzerindeki çatlaklara, deliklere çakılarak emniyet almaya yarayan, çivi gibi işlev gören temel bir ekipmandır.

Üretildiği malzemeye göre, yumuşak ve sert sikkeler olmak üzere iki ana sikke türü vardır. Yumuşak sikkeler, kayadaki çatlaklara çakılırken, çatlağın şekline göre deforme olurlar ve bu nedenle iyi bir tutuş sağlarlar. Ancak çekerleri sert sikkelere göre azdır. Yumuşak sikkeleri çıkarması zordur ve bu nedenle sık sık, çatlakta bırakma zorunluluğu ortaya çıkar. Sert sikkeler ise çatlağın şekline uymayıp, çakıldığı yönde kayayı parçalayarak girer.

Sikkeler, dağcılığın ilk dönemlerinde, dövülebilir demirden, yani yumuşak sikke olarak üretilmiştir. Bu sikkelere, Alplerin yumuşak kireçtaşında iyi bir işlev görmüştür. Ancak 1950’lerde, Yosemite vadisinin sert kayalıklarında keşif tırmanışları başladığında, yumuşak sikkelerin pek işe yaramadığı görüldü. İsviçreli bir kaya tırmanıcı olan John Salathe, sertleştirilmiş çelik kullanarak bugünkü modern sikkelerin tasarımını yaptı.

Sikkeler, şekillerine ve kullanılış yerlerine göre 5 ana çeşide ayrılabilir.

1. Profil sikkeler: V, U biçiminde olabilir ve geniş çatlaklarda kullanılır.

2. Üniversal sikkeler: Dönme hareketiyle sıkışan bir sikkedir. Dik ve yatay çatlaklarda kullanılır.

3. Yaprak sikkeler: Derin olmayan yatay çatlaklarda kullanılır.

4. Bıçak Sikkeler: İki gözü ve tek yüzeyi vardır. Çok ince çatlaklarda kullanılır.

5. Halkalı sikkeler: Sadece inişte kullanılır.

6. Bong sikkeler: Metalin ikiye katlanmasıyla yapılmış, üzerinde kuvvet kolunun kısaltılabilmesi için delikler olan sikkelerdir.

Sikkeler: Kayaya çakılmadan önce çekiçle vurularak sağlamlığı kontrol edilmelidir. Daha sonra çatlağa en uygun sikke seçilmelidir. Sikkenin üçte biri, çekiç kullanmadan el ile çatlağa sokulabilmelidir. Çakarken çekiç ve sikkeden tiz bir ses gelmesine dikkat edilmelidir. Boğuk bir ses, kayanın çürük olduğunu gösterir. Sikke kayaya gözü tam oturacak şekilde çakılmalıdır. Eğer tam oturmamışsa, perlon ile kuvvet kolu kısaltılmalıdır.

Perlonlar

Tırmanma Sporlarında son derece dayanıklı olmalarına rağmen oldukça ekonomik bir dağcılık malzemesidir. Çok geniş bir kullanım alanı vardır. İstasyon kurarken emniyet noktalarını birleştirmede, emniyet kemeri yapımında ve quickdrawlar da kullanılır.

Temel olarak iki tip perlon vardır. Düz ve Tüp perlonlar. Düz perlonlar genelde sırt çantası, çadır vb. emniyetin çok önemli olmadığı yerlerde kullanılır. Tüp perlonlar ise emniyetin esas olduğu kaya tırmanışı ve dağcılıkta kullanılır.

Ekspresler

Express Set Nedir ve Tırmanışta Nasıl Kullanılır?

Express Set : Her tırmanış seti, güvenlik ve performansı artırmak için özel olarak tasarlanmıştır. Dağcılık teknikleri uygularken, doğru tırmanış ekipmanları kullanmak büyük bir fark oluşturur. Express setler, iki karabina ve bir bağlayıcı kayıştan oluşarak tırmanışçının hızlı klipleyebilmesine olanak tanır. Bu küçük ekipmanın, tırmanış sırasında sunduğu hız ve güvenlik avantajları, onu outdoor sporları için vazgeçilmez kılar. Tırmanış ekipmanları arasında, express setler, her seviyede tırmanıcının çantasında yer almalıdır. Tırmanış setinizi oluştururken, dağcılık teknikleri için temel olan bu setin fonksiyonlarını anlamak önemlidir. Güvenli ve etkili bir tırmanış deneyimi yaşamak isteyenler için bu, basit ama güçlü bir araçtır. Sonuç olarak, Express set nedir sorusu, tırmanış maceranızda önemli bir yere sahiptir ve doğru ekipman seçimiyle tırmanışınızı bir üst seviyeye taşımanıza yardımcı olur.

TIRMANIŞ AYAKKABISI

Kaya tırmanışının en önemli malzemelerinden biri, Kaya Tırmanış Ayakkabısıdır. Ülkemizde KATA (Kaya Tırmanış Ayakkabısı) ve FRICTION olarak bilinmektedir. Bu ayakkabının İngilizcesi FRICTION’ mış deyip, internette aramaya çalışırsanız  ya da yurtdışından almak isterseniz sükutu hayale uğrarsınız. Çünkü friction ”sürtünme” demek olup, yurt dışında ayakkabılar için bu isim kullanılmaz. Bize özgü bir kullanımdır; yurt dışındakilere ise  CLIMBING SHOES denir.

Tırmanış ayakkabılarının birinci temel özelliği tabanlarının sürtünme gücüdür. Tabanlarında sürtünme gücü yüksek, özel kauçuk kullanılır. Sertliği değişebilir. Çıkılan kayalara ve eğime bağlı olarak sert veya daha yumuşak tabanlı olanları kullanılabilir.

İkinci temel özellik taban tasarımındaki farktır. Burun kısmı aşağıya doğru eğimlidir. Bu tasarım, kayalardaki küçük çıkıntıları bile değerlendirmek ve parmaklara binen kuvveti tüm tabana yaymak için tasarlanmıştır.

Üçüncü özellik; deri, sentetik deri ya da bez kullanılarak yapılan üst gövdedir. Üst gövde tırmanışçının hareket serbestisini en üst seviyeye çıkaracak şekilde tasarlanmıştır.

KASK

Beyin hayati bir organdır ve alacağı darbeler, ölümle ya da kalıcı bir hasarla sonuçlanabilir. Yapılan sporun doğası gereği, dağcının düşerek başını vurması ya da kaya/taş düşmesi sonucu başına darbe alması her zaman mümkündür. O nedenle dağcılar ve tırmanıcılar mutlaka, bu darbelerden kendilerini koruyacak iyi bir kask takmalıdırlar.

Kasklar temel olarak iki farklı türdedir; Sert Plastik Kasklar ve Köpük Kasklar. Birde bu iki farklı kask türünün karışımıyla yapılan Hibrit Kasklar mevcuttur.

EMNİYET  KEMERİ VE İNİŞ ALETİ

Emniyet kemeri, tırmanışçının ipe bağlanmasını sağlayan parçadır. Temel dağcılık malzemelerinden biridir.

Reverso (İniş Aleti)

Kullanımı kolay:
– Gevşekliği besleme ve düşmeleri yakalama, her zaman ipin fren tarafında bir el tutularak standart emniyet teknikleri kullanılarak gerçekleştirilir
– İp, reverso denilen iniş aletinden düzgün bir şekilde kayar
– V şeklindeki sürtünme olukları kontrollü frenlemeyi sağlar
– Emniyet ve Reverso modu için ip kurulum şemaları cihaz üzerine kazınmıştır

Tek ve çok ip boylu tırmanışlar ve dağcılık için çok amaçlı kullanım:
– Bir tırmanıcının emniyetini sağlamak veya bir veya iki ip şeridinde iniş yapmak için kullanılabilir
– Ters çevirme modu, kullanıcının destekli frenlemeyle bir veya iki saniye emniyetini sağlamasına olanak tanır
– Serbest bırakma deliği, emniyetçinin yalnızca bir karabina kullanarak ikinci bir tırmanıcıya gevşeklik vermesine olanak tanır

Hafif ve dayanıklı:
– Kompakt ve ultra hafif: sadece 57 g
– Halat yuvalarının yuvarlak tasarımı aşınmayı sınırlar ve cihazın ömrünü uzatır
– Çoğu dinamik halat çapıyla uyumludur (tek 8,5 ila 11 mm, yarım 7,1 ila 9,2 mm ve çift 6,9 ila 9,2 mm)

TIRMANIŞA BAŞLAMAK

Tırmanışa başlarken sporcu kullanacağı malzemeleri emniyet kemerine yerleştirir. Yerleştirme her iki elle ulaşması kolay ve her iki tarafa eşit şekilde sıralamalıdır. En çok kullanacaklarını öne, az ve tırmanış sonunda kullanacaklarını arka kısma yerleştirerek başlar. İpleri kemerine 8’li ile bağlar. Artçı ve lider birbirlerini kontrol eder. Artçı ana emniyet noktasını en az 2 bağlantı kurar ve lider tırmanışa başlar.
Lider ve artçının kullandığı iletişim terimleri vardır. Bu terimler sade ve net olmalıdır. “Emniyetteyim, ip ver, sıkıya al, ip boşta vb.
Lider artçıdan uzaklaştıkça sesli ve görsel iletişim zorlaşır. Bu gibi durumlarda artçı ipin hareketlerine göre yapılması gereken hamleleri ayarlar ve her an tetiktedir. Lider ip boyuna yada hedefine ulaşınca ana emniyet noktası yapar. Kendini ana emniyet noktasına tam kazık düğümüyle bağlar. Göbek bağını hazırlar ve takar. Bunları yapıncaya kadar artçısı emniyet almaya devam eder. Lider emniyette olduğunu artçısına söyler ve ipin boşunu almaya başlar ipi tamamen çektikten sonra artçısının emniyetini alır. İpi yukarı çekerken artçı kendi ana emniyet noktasından çıkar malzemeleri söker ipin yukarı çekilmesine yardım eder. İp boşu alınınca liderinin talimatıyla tırmanmaya başlar. Tırmandıkça liderinin kullandığı ara emniyet noktalarındaki malzemeleri toplayarak tırmanışa devam eder. Liderin kurduğu ana emniyet noktasına ulaştığında kendini ana emniyet noktasına bağlar göbek bağıyla kendi emniyetini aldıktan sonra tırmanışa devam edilecekse emniyet almaya devam eder yada liderle yer değiştirir. Eğer inilecekse önce toplanan ipi uyarı komutuyla aşağı atar, inecek kişi prusik bağını ilk önce bağlar. Emniyet aletini sisteme dahil ederek inişe başlanır. İkinci sporcu da iniş sikkesiyle yada ekonomik değeri en az bir malzemeyle ana emniyet noktasını tekrar oluşturur. Kördüğümle birbirine bağladığı ipi geride kalacak emniyet noktasından geçirir. Önce prusik bağını atar emniyet aletiyle iner ve ipi belirlediği yönde aşağı çekerek tırmanışı sonlandırır.

Yazan : Mahmut Öz